This article examines problems related to the large-scale immigration of Circassians into the Danube Vilayet of the Ottoman Empire in the 1860s and 1870s. It looks at the overall process of immigration of Circassian refugees and the actions taken by the Ottoman authorities in order to settle them and help them adapt to the social and economic life of the region. It further analyses the results of the Ottoman policies in relation to the “Circassian issue” that strongly influenced the overall socio-political developments of this sizable Bulgarian region.

General Musa Kunduhov (1818–1889) gerek Kafkasya’nin, gerekse Osmanli Imparatorlugu’ndaki Kuzey Kafkasya diasporasinin 19. yüzyilin ikinci yarisindaki tarihinde iz birakmis, fakat gayet çeliskili ve yeteri kadar anlasilmamis simalardan biridir. Bu çalismada, 1865 yilinda yaklasik 5 bin Çeçen, Oset ve Çerkes (Kabardey) ailesinin padisahin ülkesine göçünü düzenlerken hangi objektif veya sübjektif sebep ve hesaplara göre hareket ettigini, yeni vataninda karsilastigi gerçeklerin baslangiçtaki umut ve beklentilerine ne derecede uygun düstügünü daha iyi kavrama çabasinda bulunulmustur. Musa Pasa’nin Osmanli askeri-siyasi yapisi içerisinde elde ettigi konumun oldukça yüksek, mesleki alanindaki faaliyetlerinin ise esasen basarili oldugu kusku götürmemektedir. Buna karsilik, göçten sonra çok iddiali “Kafkas yönlü” (en genis anlamiyla) ihtiraslarinin bulundugu istikametindeki son derece olasi varsayimdan yola çikilirsa, sonuçta ne Kuzey Kafkas göçmen toplulugu boyutunda genel kabul gören ve itibari tartisma götürmeyen bir lider olabildigi, ne de Babiali’nin Kafkasya politikasinin ve askeri stratejisinin olusturulmasini hissedilir biçimde etkileyebildigi açiktir. Bununla birlikte Kunduhov’un bazi hareketlerinin ve girisimlerinin Osmanli yönetiminin Anadolu’da yerlestirilen Kuzey Kafkasyalilarin durumlari konusunda bilgilendirilmesine ve sorunlarina daha ciddi olarak egilmesine bir ölçüde hizmet ettigi anlasilmaktadir.

Kuzey Kafkasya tarih boyunca stratejik ve politik açidan önemini kaybetmeyen ender cografi bölgelerden biridir. Karmasik etnik yapisina ragmen bölgede, burada çikari olan büyük güçlere karsi direnis ve mücadele gelenegi ortaya çikmistir. Sovyetler Birliginin dagilmasiyla bölgede dogan boslugun doldurulmasi ve tarihsel hesaplarin yeniden görülmesiyle ilgili hareketlilik baslamistir. Özellikle farkli etnik gruplar arasindaki gerilim ve çatismalar günümüzde Kuzey Kafkasyanin temel gündemi olmaya devam etmektedir. Bu gerilim ve çatismalarin nedenlerini ve olasi sonuçlarini daha iyi anlayabilmek için önce etnik yapi üzerinde kisaca durulacak, ardindan baslica çatisma alanlari ve konulari ele alinacaktir.

Macar Bagimsizlik Savasi’nin yasandigi 1848-49 döneminin sonlarina dogru Istanbul’da bulunan Polonyali siyasi mülteciler, Rusya’ya karsi genis çapli bir ittifak kurmak için planlar yaptilar. Topkapi Sarayi Müzesi arsivinde bulunan iki adet mektuba göre, kurulacak bir Çerkes, Leh ve Macar birlikteligi ve ittifaki, Çarlik Rusyasi’nin Kafkasya’da bulunan askeri birliklerini yorucu bir çatismanin içerisine çekerek Rusya’nin gücünü bölecekti. Böyle bir plan, Macar mücadelesini destekleyecek; Çerkeslere özgürlüklerini yeniden kazanma firsati verecek; Osmanlilara bölgedeki konumlarini güçlendirme firsati sunacak, ve Polonya’nin bagimsizligina yeniden kavusmasina yardimci olacakti. Bu cesur fakat gecikmis plan birçok engelle karsilasacakti. Bu planin hayata geçmesi için Osmanli destegine kesinlikle ihtiyaç varken, Osmanli Devleti dönemin askeri ve siyasi kosullari içerisinde henüz o tarihte Rusya ile bir çatismayi göze alacak durumda degildi. Sözkonu mektuplarin yazildigi tarihte Macar Bagimsizlik Savasi maglubiyetle sonuçlanmak üzereydi. Kendi aralarindaki siyasi, dini ve kabilesel farklilarla mücadeleden zayif düsmüs Çerkesler ise elde ettikleri bazi taktik zaferlere ragmen savas tecrübesi ve motivasyonu yüksek Çarlik ordusuna nihai darbeyi indirerek onu yenebilecek durumda degildi.

Sinir bölgelerinin incelenmesine yönelik Kuzey Kafkasya ve diger Rus sinir bölgelerini açiklamak amaciyla kullanilacak bakis açisini tespit etmek için son yirmi yilda Amerikan sinir bölgesi tarih yaziciligindaki gelismelerden yararlanilmalidir. Turneryen bakis açisinin sinir bölgesi tarihini anlatirken ileri sürdügü Batidaki “bos” topraklara yönelen ve bu süreçte muhtesem bir Amerikan bireyselciligi ile demokrasisi ortaya çikarmis özgür beyaz yerlesimciler tezi nihayetinde bir kenara birakilmistir. Bu bakis açisinin yerine tarihçiler artik farkli renk ve uyruklardaki halklari, çevre manipülasyonunu, kültürel harmanlamayi, toplumsal tabakalasmayi ve efsane yaratimini içeren karmasik bir süreçle ilgili çalismalar kaleme almaktadir. Sinir bölgesi incelemelerinde benimsenen ve özellikle çevre tarihi, toplumsal tarih ve etnik tarih basliklari altinda toplanan üç egilim Rus tarihçiler tarafindan da kullanilabilir. Bu makale, bu basliklarin tamamini derinligine incelemeyi amaçlamamakta, ancak Rusya’nin sinir bölgelerinden birine yönelik bakis açisini kavramsallastirmayi ve böyle bir kavramsallastirmanin ortaya ne çikaracagini genel hatlariyla incelemeyi amaçlamaktadir. The type of frontier history needed fort the North Caucasus, and for other Russian frontiers as well, should draw upon developments in the historiography of the American frontier in the last twenty years. Turnerian type of frontier history has finally been abandoned, with its free White settlers moving west to “vacant” lands and gloriously creating American individualism and democracy in the process. In its place, historians are writing about a more complicated process, involving people of various colors and nations, environmental manipulation, cultural mixing, social stratification and grand myth making. Three trends in American frontier historiography are particularly promising for Russian historians, generally fitting under the rubrics of environmental history, social history and ethnohistory. The purpose of this paper is not to explore any one of these in great depth, but to justify a frontier conceptualization for one borderland region of Russia and to sketch out what such a history might entail.

???????? ??????????????? ?????? ? ????????? ???????? ?????????? ??????? ?????? ?????????? ?????? ????????. ?????????????? ? ?????????-???????????? ??????????? ??????????? ???????????, ??? ? ??????? ?????????? ????????????????? ??? ???????, ?????????? ?????????? ? ????????????????? ???????????? ????????, ?????????? ?? ?????????? ???????? ? ??????????? ??????. ?????????????? ?????????? ???????????? ?????????? ?????????? ??????? ???? «???????????». ? ?????? ??????????? ??????? ?????????? ??????????????? ??????????? ????????????? ?? ??????????? ??????? ? ????????????????, ??????????????? ? ????????-??????? ????????. ??????????????, ??? ???????????????? ???????? ? ????? ???? ????????????? ?? ?????????? ??????? ???????????? ???????? ? ?????????????? ????? ???????????? ???? ????????????? ??????????????. ????????? ???????????-????, ??? ????? ??????????? ???? ??????? ?????????? ????????? ??????????? ? ??????? ?????, ????????? ?????? ??????????? ? ??? ???? – ??????? ???? – ?????????????? ???????????? ???????? ?????????? ??????? ????????? ? ???? ???????????. ???????????? ?????????????? ????????? ????? ? ??????????????? ????????, ????????? ??????? ????????? ?? ?????? ?????? ?????????-??????????????? ??? ???????, ?? ? ????? ? ????? ????? «????????? ????????». The problem of relationships between the center and outlying regions of the Russian Empire had always particular acuteness. Both historically determined ethno-cultural and socio-political mosaicity of Russia and nature of the Russian statehood defined priorities of governmental national policy, aimed at preserving unity and integrity of the country. An ideological basis for forming the imperial universe was the idea of “Russification”. The article discusses the issues of fulfillment of Russification purposes of the Russian government in the Central Caucasus in administrative, educational and colonizational aspects. It is emphasized that administrative practice in general was oriented to unification of the local social structures and standardization of the variety of forms of self-management. As it follows from the documents, an educational sphere gave patterns of positive motivation for Russification among local population as the very education and its basis – the Russian language – promoted quite successful integration of local societies in other civilization. The resettlement policy also had considerable Russifying potential as the Russian colonists not only changed the regional socio-demographic background, but brought with them a certain “imperial complex”.