Kültürel dünyanin en önemli dinamiklerinden biri olan edebiyat, felsefi anlamda ele alinip yorumlandiginda sadece sanat sahasi olmakla kalmayip bir düsünce sahasina dönüsür. Edebiyat eserini üreten sanatçinin düsünceleri, felsefe ile olan bilimsel bagi, eserin yazildigi dönem ve sartlar bu yorumlamada çikis noktalari olabilir. Alman edebiyati tarihinde felsefe ile bagi olan birçok yazar ve saire rastlanir. Ikinci Dünya Savasi sonrasinin önemli yazar ve sairlerinden biri olan Ingeborg Bachmann da felsefe ile dogrudan bagi olan bir edebiyatçidir. Bachmann, siirlerinde insanin varolusuna, dil ile varolus arasindaki bagintiya, var olmanin ve varligin sikintisina kendi düsünce dünyasinin gelisim süreçlerinden izler tasiyan öznel diliyle deginir. Bu makalede Bachmann’in temel yasam düsüncesini olusturan yasam sartlari, kültürel alan, yasadiklari, insan iliskileri, egitimi dikkate alinarak siirlerinde Wittgenstein ve Heidegger felsefelerine yönelimlerinin gözlemlenmesi amaçlanmistir. Çalismanin amacina yönelik olarak Bachmann’in siirlerinde, Wittgenstein’in dil felsefesi ile Heidegger’in varlik (Sein) üzerine olan düsüncelerinin izleri sürülmüs ve eklektik bir yaklasim sergilenerek edebiyat bilim alanindaki Felsefeye Dayali Inceleme ve Pozitivist Inceleme yöntemleriyle yorumlanmistir. Siirlerinde, Heidegger ve Wittgenstein’in düsüncelerinden izlerin oldugu gözlemlenmistir. Bachmann’in, insanin var olma ve düsünme süreçlerini; kendi dilsel varligi ve nesneler dünyasi araciligiyla tanimlamaya çalistigi yönünde kanaate varilmistir.

Prof. Dr. Abdulkuddüs Bingöl felsefe, mantik, Islam felsefesi, dil felsefesi ve iletisim felsefesi gibi alanlarda çalismalar gerçeklestirerek, bu alanlarin birbiri ile baglantisini kurmustur. Bu baglamda önemli eserler vererek bu alanlarin gelisim sürecine katkida bulunmustur. Abdulkuddüs Bingöl ilgilendigi alanlardaki eksikleri tespit ederek, bu eksikleri temin etmek için çaba sarf etmis bir düsünürdür. Dolayisiyla eserleriyle hem günümüze hem de gelecege isik tutmaktadir. Bingöl, mantik alanindaki eksikligi “dil” kavrami üzerinden temellendirir. Zamaninda Arapça olarak yazilmis çogu eser bugün anlasilmasi güç olan eserlerdir. O halde, bütün bu önemli fakat anlasilmasi güç eserler hakkinda arastirma yapilmali ve bu eserler yararlanilacak duruma getirilmelidir. Bu amaçla arastirmalarini yapmaya ve eserlerini yazmaya baslayan Bingöl; Aristoteles, Farabi ve Ibn Sina gibi filozoflardan hareketle Gelenbevî’nin Islam Tarihi’ndeki önemine isaret eder. Bingöl, eserlerini yazarken oldukça anlasilir ve açiklayici bir dil kullanimina önem verir. Çünkü mantik, dil, felsefe ve iletisim arasinda öyle bir etkilesim vardir ki, bu etkilesim yasama yansimaktadir. Dolayisiyla yasami ve eserleri anlayabilmek için bu alanlar arasindaki etkilesimin bilincinde olmak gerekmektedir.

Yasadigimiz küresel salgin bizi bir kez daha birey-toplum iliskisi üzerinde düsünmeye zorladi. Özgürlügü bir kisi hakki olarak görenler salgin için alinmasi gereken önlemlere karsi çikiyorlar. Bu da kendileri de içinde olmak üzere herkesin hayatini tehlikeye atiyor. Salgin için alinan tedbirlere uymayanlar, birlikte yasadiklari aile büyüklerinin ve çalisma arkadaslarinin ölümüne yol açiyorlar. Bunu da özgürlük adina savunuyorlar. Bu yazida birey-toplum ikilemi, “birey mi toplum mu önceliklidir?” sorusu üzerinde duruluyor. Bu da felsefe tarihinde kisa bir yolculukla, Aristoteles, I. Kant ve M. Horkheimer’in bu ikileme iliskin görüsleri ve Kuçuradi’nin özgürlük çözümlemesinden hareketle yapiliyor. Birey-toplum ikileminin, çikarlari merkeze alan bir bakis açisindan ve “özgürlük kisinin istedigini yapmasidir” biçiminde anlasilan sorunlu bir özgürlük anlayisindan kaynaklandigini göstermeye çalisiyor. Çikarlar degil de haklar merkeze alindiginda, bir kisinin haklarinin korunmasinin, diger bireylere ve topluma zarar vermeyecegi; bireylerin ancak digerleri ve toplumla birlikte kendileri olabilecekleri, özgürce yasayabilecekleri ileri sürülüyor. Sorunun ya da ikilemin bireysellik ile bireyciligin veya bencilligin karistirilmasindan kaynaklandigi temellendirilmeye çalisiliyor.

Olgusal ya da düsünsel bir varligin zihindeki resimleri olan anlamlara isaret eden sözcüklerin içerikleri dogrudan bu anlamlarla, dolayli olarak da varligin kendisiyle tayin edilmektedir. Burada günlük dildeki sözcükler, sosyo-kültürel olandan uzaklasarak onto-epistemik olanla ve ondan yana bir içerik kazanmaktadir. Bu andan itibaren ontolojik bir anlama isaret eden sözcükler terimlere dönüsmektedir. Süphesiz klasik felsefede ontolojinin merkezinde duran ve gerçeklik algisini belirleyen temel referans, esasta çelismezlik ilkesidir. Buna dayali olarak baginti türlerinden biri de çelisiklik bagintisidir. Çelismezlik ilkesi geregi iki çelisik olandan biri kesin olarak dogru iken digeri yanlis olmak zorundadir. “Baginti” her ne kadar önermelere özgü olsa da biz, kimi kavramlari dile getirdigimizde bunlar arasinda da bir bagintinin oldugunu algilariz. Iliskili kavram çiftlerini birlikte düsünmemizin gerekçesini yine onto-epistemik bagintiyla izah edebiliriz. Fakat kavram çiftleri arasindaki bagintilarin ayni türden baginti olmadigini da fark ederiz. Mantikçilar, bu bagintilar arasindaki ayrimi ortaya koymak için kavram çiftleri arasinda görelik, zitlik, sahiplik ve yoksunluk, tasdîk ve inkâr karsiolum bagintisinin oldugunu ifade etmislerdir. Görelik, zitlik, sahiplik ve yoksunluk karsiolum bagintisinda bir kapalilik yoktur. Kapalilik tasdîk ve inkâr karsiolum bagintisinda, üstelik de bunun “çelisme” diye adlandirilmasinda bulunmaktadir. Arastirmamiz sözü edilen kapaliligi, Islâm mantik gelenegi içinde açik kilmayi hedeflemektedir.

Kant’in pratik sahadaki düsüncelerinin teorik felsefesinin gölgesinde kaldigi ve bilhassa siyaset felsefesi konusunda bir Kopernik Devriminden söz etmenin pek mümkün olmadigi yönünde görüsler bazi elestirmenler tarafindan sikça dile getirilmektedir. Onun siyaset kuraminin Hobbes ve Rousseau’nun düsüncelerinin yeniden yapilandirilmasi oldugu iddialari da bu baglamda degerlendirilebilir. Kant’in siyaset kuraminin onun transendental felsefesinden bagimsiz olarak düsünülemeyecegi dogrudur. Zira onun teorik ve pratik felsefesi arasinda köprü görevi gören özgürlük ve özerklik kavramlari siyaset felsefesi için de belirleyicidir. Kant bu amaçla doga durumu ve toplum sözlesmesi kavramlarini kendinden öncekilerden farkli yorumlayarak yeni bir toplum ve tarih felsefesi taslagi ortaya koyar. Baris kavrami ilk defa onunla birlikte felsefi bir çerçeveye kavusur ve ahlak yasasi temelinde biçimlenen hukuk ilkeleri devletlerarasi çatismalari ortadan kaldirmak ve evrensel barisi insa etmek için yeniden yapilandirilir. Buna ragmen Kant’in pratik felsefesinin ilke ve tutumlarinin siyasi sahada sorunsuz olarak islerlik kazandigini ileri sürmek pek kolay görülmemektedir. Öte yandan hukuki bir temelde ortaya konulan dünya vatandasligi kavraminin kozmopolit etik bir topluluga evrilmesi, daha dogrusu ahlaki talepleri karsilayacak nitelige kavusmasi konusunda güçlükler mevcuttur. Aydinliga kavusturulmasi gereken bir diger nokta da, dönemin Almanya’sinin henüz olgunlasmayan toplumsal ve tarihsel sartlarinin Kant’in sistemi üzerindeki etkileridir. Amacimiz öncelikle Kant’in siyaset kuramini, onun elestirel yöntemi ve tarih ve toplum görüsleri isiginda bir degerlendirmeye tabi tutmaktir. Bunu yaparken siyasete iliskin ilk dönem risaleleriyle birlikte bilhassa son dönem eserleri olan Ebedi Baris ve Ahlak Metafizigi hareket noktasi olarak alinacaktir. Nihayet Kant’in siyaset kuramina yönelik itirazlarin haklilik payi tartismaya açilacaktir.

Kuantum fiziginin temel ilkelerinden biri olan ‘belirsizlik ilkesi’ Alman fizikçi Werner Heisenberg tarafindan, 1927 tarihinde ortaya atilmistir. Belirsizlik ilkesi, fiziksel anlamda elektron gibi bir atom alti taneciginin bazi özelliklerinin ayni anda sonsuz hassaslikla ölçülemeyecegini belirtir. Aralarinda belirsizlik iliskisi oldugu bilinen çiftlerden biri momentum –konumdur. Ilkeye göre atom alti bir parçacigin konumu ne kadar az belirsiz ise momentumu o kadar fazla belirsiz olacaktir. Bu iliskinin tam tersi de geçerlidir. Ölçümün yapildigi sira, sonucu degistirmektedir. Heisenberg belirsizlik ilkesinin matematiksel yapisinin ortaya koydugu bu sonuca göre, evren ile ilgili bilebileceklerimizin bir siniri vardir. Belirsizliklerin temel nedeninin dalga-parçacik ikiligi oldugu görüsünü kabul eden Heisenberg, durumun evrenin fizik yapisinin bir özelligi olarak ortaya çiktigini ve sadece ölçümden kaynaklanmadigini ileri sürmüstür. Böyle bir sonucun süphesiz felsefi yansimalari olmustur. Günümüzde da belirsizlik ilkesinin ortaya çikardigi evren tablosu, fizikçiler ve filozoflar tarafindan hala tartisilan bir konudur. Bu çalisma, söz konusu felsefi yansimalari, ontolojik ve epistemolojik olarak degerlendirmeyi amaçlamaktadir.

Ahlaki statüye (ahlaki konuma veya ahlaki öneme) sahip olmak, ahlaki faillerin ahlaki yükümlülüklere sahip oldugu veya sahip olabilecegi bir varlik olmaktir. Ahlaki statüye sahip varliklar belirli ahlaki haklara sahiptirler; onlara ahlaken yanlislik yapilabilir. Kavram, 1970’lerdeki tibbi etik, hayvan etigi ve çevre etigiyle ilgili uygulamali etik tartismalarindan dogmustur. Sonrasinda o, basta biyoetik olmak üzere uygulamali etigin tartismalarinda önem tasimaya devam etmistir. Hangi varliklarin, hangi gerekçelerle ahlaki statüye sahip oldugu konusunda, ahlaki faillik teorisi, genetik insanlik teorisi, hissedebilirlik teorisi, organik hayat teorisi, biyososyal teori vb. gibi birçok ahlaki statü teorisi ileri sürülmüstür. Bu çalismada, ahlaki statü kavramini ve teorilerini inceleyecegiz. Bunun için çalismayi üç bölüme ayiracagiz. Ilk bölümde ahlaki statü kavraminin tanimini, ortaya çikisini ve önemini inceleyecegiz. Daha sonraki bölümde ahlaki statü teorilerini, düzeyli ile düzeyli olmayan, dereceli ile dereceli olmayan ve tek-kriterli ile çok-kriterli olarak siniflandirarak inceleyecegiz. Son bölümdeyse, bu türleri karsilastirarak degerlendirmeye çalisacagiz. Bu degerlendirme sonucunda, dereceli ahlaki statü teorilerinin, dereceli olmayan ahlaki statü teorilerine göre daha makul gibi göründügünü iddia edecegiz.

Tanri ve ahlak arasindaki iliskinin, en geç Platon düsüncesinde felsefesi bir hüviyet kazanmis oldugu söylenebilir. Platon, bu meseleyi Euthyphron diyalogunda felsefi bir problem haline getirmistir ve Tanri ve ahlak iliskisini paradoksal olarak ele almistir. Çagdas dünyada bu ikilem, “Tanri bir seyi iyi/ahlaki oldugu için mi buyurur; yoksa Tanri bir seyi buyurdugu için mi o sey iyi/ahlaki olur” sorusunda kendini bulmustur. Ahlakin nedensel kökenini sorgulayan bu soru, ahlak metafiziginin en temel konularindan birini olusturur ve felsefe ve teolojinin ortak bir alanini teskil eder. Bu makalede, öncelikle Platon’un Euthyphron-ikilemini diyalogunda nasil ortaya kondugu analiz edilmistir. Ikilem ayrica onun felsefesindeki metafizik arka planini teskil eden Tanri ve Iyilik Idesi iliskisi çerçevesinde incelenmistir. Daha sonra ikilemin, tarihi süreçte ahlak düsüncesindeki temel degisimine kisaca isaret edilmistir. Bu degisim, ahlak metafizigindeki iki paradigma degisimi çerçevesinde degerlendirilmistir. Tanri ve ahlak tasavvurunda köklü degisimlerden birincisi, Ibrahimi dinler baglaminda gelisen mutlak Ilah anlayisinin felsefeye hâkim olmasidir. Ikincisi ise, özerk aklin Yeniçag felsefesinde ahlak düsüncesine girmesidir.

Bu çalismada, Hobbes’un toplum sözlesmesine dayali olarak egemenin ve uyruklarin hak ve yükümlülükleri tartisilmaktadir. Hobbes’a göre insan dogasi geregi bencil bir varliktir. Doga durumunda herkes esit ve kendi çikarlari pesinden kostugundan sürekli bir savas hali bulunmaktadir. Güvenligin saglanmasi ve baris ortaminin insa edilmesi, ancak bir sözlesmeyle insanlarin kendi haklarini bir egemene devretmeleri ve devleti kurmalariyla mümkündür. Devletin kurulmasiyla birlikte, eylemleri ve kararlari denetimden bagimsiz olan ve yönetimi elinde bulunduran tek güç, egemen güçtür. Egemen hiçbir kararindan ve eyleminden dolayi suçlanamaz ve adaletsiz olarak görülemez. Uyruklarin egemene itiraz etmeleri ve onu görevden uzaklastirmaya çalismalari ise, sözlesmeye aykiri oldugundan adaletsizliktir. Onlar için yapilmasi gereken tek sey, sözlesmeye bagli kalmak ve egemenin buyruklarina uymaktir. Öte yandan, herkesin yükümlü oldugu diger bir temel ödevi ise, kendi varligini korumaktir. Dolayisiyla, bir uyrugun devletin ve egemenin buyruklarina uymasi gerektiginin baglayiciligi, ancak hayati tehlike içermedigi sürece geçerlidir. Demek ki, bir toplumda hak ve ödev arasinda bir denge olmasi gerekir. Oysa Hobbes’un toplum sözlesmesi ögretisinin temel amaci denetimden bagimsiz bir egemene mesru bir dayanak olusturmaktir. Onun toplum sözlesmesi sadece egemen için yeterli haklar saglamaktadir.

Dilin düsünceyle olan baglantisi, Eski Yunan filozoflarindan beri, önce felsefenin daha sonra da özellikle on dokuzuncu yüzyildan itibaren dil biliminin temel konularindan biri olmustur. Dil ve düsünce iliskisi yirminci yüzyildan itibaren de tibbin özelikle nörolojinin ilgilendigi daha sonra da diger bilim dallarinin da kendisinden çok faydalandiklari bir bilim dali hâline gelmis, dil bilimi temelinde birçok bilim dali ortaya çikmis, dil ve dil bilimiyle ilgili birçok teori ortaya atilmistir. Öyle ki zamanla milletler stratejilerini milletlerin dillerine göre belirlemeye baslamislar. Çünkü milletlerin olusumunda ve hayatlarinda dil ve dinin rolü göz ardi edilemeyecek kadar fazladir. Hatta Malinowski’ye göre dil, düsüncenin bir onaylayicisi dolayisiyla edilgeni degil, bir aksiyon türü, bir etkenidir. Bu çalismada Fuzûlî’nin kullandigi “kalem olsun, kîl ve kâl” kelimeleri üzerinde duruldu. Giris bölümünde dilin felsefi boyutu üzerine kisa bir bilgiden sonra bu kelimelerin, Fuzûlî’nin incelemeye tâbi tutulan metinlerinde nasil ve ne sekilde kullanildigi incelendi. Bu kelimelerin sözlüksel, dil bilgisel, kültürel ve baglamsal anlamlari incelenmeye çalisildi. Incelemede kalem kelimesinin bilinen manasinin yaninda “kirmak, kirilmak, budamak, kurumak…”; kâl(e) kelimesinin Arapça dil bilgisi kuralina göre “etken geçmis zaman görevinde dedi”; kîl(e) kelimesinin “edilgen geçmis zaman görevinde den(il)di” anlamlarinda da kullanildigina dikkat çekildi. Yapilan inceleme sonucunda Fuzûlî i’nin bu kelimeleri kullanirken Türkçenin yaninda Arapça ve Farsçanin inceliklerine vukufiyeti, Türk kültürüne ve Türk dilinin nezaketine hâkimiyeti görüldü.

In this study, it has been tried to make an examination between a concept from western history of philosophy and aesthetics -the concept of sublime- and its counterpart (if not so counterpart, but the possible idea that holds the essential meaning and experience of the sublime in its sense) within the East-Asian intellectual and cultural world namely, Kami (?).In first chapter, the historical progress of the western sublime has been tracked and analyzed. The historical change of the notion of sublime in Western culture has been followed and investigated. Its aesthetical roots and connotations have been clarified. By this, the concept’s relation with the concepts like nature, the self, and the relation between nature and self are problematized and taken into consideration. The accounts of sublime regarding the idea of excess, transcendence, a sort of withdraw-repel relation have been criticized in order to understand the specific emphasizes on the notion during its historical changes. In the second chapter, Japanese religion Shinto and its effects on the Japanese aesthetics have been investigated. By this investigation, the meaning and usages of the belief kami(and its connotation within metaphysics and ontology) are deconstructed regarding the notion of sublime in Japanese cultural and intellectual world. Through some semantic, etymological and grammatical analyzes, the examination reaches to the point where the connection between the western sublime and Japanese kami has been cleared. In the conclusion, the phenomenality within Japanese aesthetics has been revealed through the interrelation between kami and sublime.

Bu makale, Spinoza’nin ifade özgürlügüne dair sundugu çözüm önerilerini açiga çikarmayi amaçlamaktadir. Spinoza’nin siyaset felsefesinin ana temalarindan biri ifade özgürlügüdür. Hatta onun Teolojik Politik Inceleme adli eseri bir ifade özgürlügü savunusudur. Ifade özgürlügü sorunuyla kendi özel yasaminda da agir bir sekilde karsilasmis bir düsünür olan Spinoza’nin söz konusu soruna yönelik realist tavri ve sundugu çözüm önerileri oldukça dikkat çekicidir. Ifade özgürlügü sorunu neredeyse her çag ve toplumda karsimiza çikan evrensel bir sorundur. Çag veya kültür farkliliklari nedeniyle bu sorun her toplumda farkli sekillerde tezahür etse de sorunun temeli neredeyse her zaman ayni kalmistir. Bu baglamda su soruya cevap aranmalidir: Ifade özgürlügünün siniri en iyi devlette nereye kadar genisler? Spinoza’nin bu soruya verdigi cevap ve ifade özgürlügü sorununa dair sundugu çözüm önerileri günümüzde de pratik etkilerini koruyor olabilir. Ona göre devletin amaci ve varolus nedeni özgürlüktür. Dolayisiyla ifade özgürlügünün ortadan kalkmasi durumunda devletin varolus nedeni de ortadan kalkar. Bu nedenle ifade özgürlügü hakki kisi tarafindan devletin güvenligini ve toplumun birligini tehlikeye atmaya yönelik biçimde kötüye kullanilmadigi sürece engellenmemelidir.

Colin McGinn, zihin-beden probleminin dogalci bir çözümü oldugunu düsünmesine karsin, bu çözümün sahip oldugumuz bilissel yetilerin ötesinde oldugunu iddia etmektedir. “Transandantal dogalcilik” adini verdigi bu görüse göre, beyin gibi biyolojik bir organdan bilinç gibi bir olgunun ortaya çikmasina neden olan nitelik tümüyle dogaldir ancak ne algi yoluyla ne de içebakis yoluyla insanin bilissel erisimine açiktir. Bu baglamda zihin-beden problemi ontolojik degil epistemolojik bir problemdir. Öte yandan, McGinn’in bu dogalci ve gizemci pozisyonu çesitli biçimlerde elestirilmektedir. Bu çalismada Michael Vlerick ve Maarten Boudry tarafindan öne sürülen ve temelde McGinn’in bilissel kapalilik tezini hedef alan epistemolojik elestiri ele alinacaktir. Bu elestiriye göre, McGinn’in öne sürmüs oldugu gerekçeler bilissel kapalilik tezini, yani bilincin kaynagina bilissel erisimin olmadigini göstermekten uzaktir. McGinn’in gösterdigi sey yalnizca zihin-beden problemine iliskin bir çözümün özne tarafindan kavranamadigi ve anlasilamadigi anlamina gelen psikolojik kapaliliktir. Ancak Vlerick ve Boudry’ye göre, psikolojik kapalilik bilissel kapalilik için ne gerekli ne de yeterlidir. Bu baglamda, bu çalismada McGinn’e karsi sunulan bu itirazin, dayandirilmis oldugu “temsili anlama” kavraminin bilissel erisim için yetersiz oldugu ve “psikolojik anlama” olarak adlandirilan özneye içsel bir kavrayisin bilissel erisim için gerekli kosul oldugu gösterilmeye çalisilacaktir.

20 yüzyilda özellikle analitik felsefe geleneginde önemli dönüsümler yasanmistir. Öncelikle dilsel bir dönüs yasayan tartismalar sonrasinda metafizik bir dönüsümün yasanmasina yol açmistir. Bu tartismalar sonucunda farkli ontolojilerin bir arada ortaya çiktigi canli bir felsefi tartisma ortami dogmustur. Bu farkli ontolojilerin degerlendirildigi yeni bir alan olarak metametafizik ortaya çikmis ve metafizik yapmanin yöntemi, farkli metafizik sistemlerin iliskileri tartisma konusu olmustur. Farkli ontolojiler farkli kategorilestirme sistemleri kullanarak farkli gerçeklik yorumlari sunmaktadir. Bu açidan da özellikle sagduyusal deneyim ve sagduyusal deneyim yargilarini tartismaya açmaktadirlar. Farkli ontolojik yaklasimlar içerisinde olagan gündelik deneyimimizin var kabul ettigi çesitli nesneler yoksayilmakta ya da sagduyusal olarak kabul edilmeyen varolanlar asil varolanlar olarak kabul edilebilmektedir. Bu çalisma yer yer bu örnekler üzerinde durarak sagduyu-felsefe iliskisine odaklanmaktadir. Bu iliskiye dair iki farkli görüs vardir. Bir görüs sagduyu deneyimini ve yargilarini yanlis olarak yorumlayip düzeltilmesini önerirken diger görüs sagduyuya dayanan bir felsefi yaklasimin olanakli oldugunu iddia etmektedir. Bu çalismada öncelikle sagduyusal bir felsefi yaklasimin ne sekilde olanakli olduguna iliskin bir arastirma yapilmistir. Bu arastirma içinde Moore, Russell, Quine gibi filozoflarin görüsleri üzerinden bir sagduyu felsefesinin olanagi ortaya konmaya çalisildi. Son olarak da böylesi bir yaklasimin/alternatifin olumlu yanlari sergilenmistir.

16. yüzyilin ikinci yarisinda sömürgecilik faaliyetlerinin beraberinde getirdigi sermaye birikimi kapitalizm adiyla anilacak olan yepyeni bir ekonomik sistemin dogusuna kaynaklik etmistir. Kapitalizm Bati Avrupa’da ortaya çikmistir. Ancak kisa süre içinde tüm dünyayi etkisi altina almistir. Kapitalizmin degismeyen nitelikleri yogun sermaye birikimi ve kâr arayisi, yeni uluslararasi pazarlarin, teknolojilerin, ürünlerin ve üretim örgütlenmelerinin insasi, bu süreçlerin yol açtigi kaygan ve belirsiz ekonomik zemin, görece güçlü devletlerin varligi ve beseri sermayedir. Bu makale kapitalizmin klasik teorisyenleri olan Adam Smith, David Ricardo ve Karl Marx ile günümüzün en önemli teorisyenlerinden olan Immanuel Wallerstein’in kapitalizm teorilerinin, kapitalizmin dogusundan bu yana degismeyen temel nitelikleri üzerinden karsilastirmali bir analizini konu edinmektedir. Adam Smith kapitalizm teorisinin temeline degismez bir insan dogasini, yani homoeconomicus’u koyar ve kapitalizmi emek deger teorisi üzerinden açiklar. Benzer bir bakis açisini David Ricardo da benimser. Ancak onun emek deger teorisinde kâr oranlarindaki düsme egilimi kaçinilmaz olarak kapitalizmin sonunu getirecektir. Marx da kapitalist toplumlari kendi emek deger teorisi üzerinden analiz eder. Ancak homoeconomicus’un yerine emegin ve insanin toplumsalligini ve tarihselligini koyar. Emek ve sermaye arasindaki uzlasmaz çeliski kapitalizmin sonunu getirecektir. Wallerstein’a göre ise kapitalizmi kapitalizm yapan olgular sermaye ve kârdir. Kapitalizm, sermayenin uluslararasi ekonomik iliskiler araciligiyla çevre ülkelerden merkeze aktarilmasi temelinde isler. Adam Smith’e göre sermaye birikiminin ve refahin sinirsiz zenginlesmesi mümkündür. Ancak diger üç teorisyen açisindan kapitalizmin gelecegi karanliktir.